Μάλιστα μιλάμε γι’ αυτό το πολύ όμορφο παραδοσιακό μουσικό όργανο.
Στην Κρήτη, στον Πόντο και φυσικά στα Δωδεκάνησα με τη μουσική και τους ήχους μουσικών οργάνων, όπως και η λύρα, προσπαθούν να κρατήσουν την παράδοση και να τη συνεχίσουν στις επόμενες γενιές.
Αναζητώντας την ιστορία της λύρας
Η λύρα έφτασε στα χέρια μας τα Βυζαντινά χρόνια, γύρω στον 9ο αιώνα, προερχόμενη από την Ανατολή και κυριάρχησε στην παραδοσιακή μας μουσική μέχρι τον 19ο αιώνα. Μετά άρχισε να εκτοπίζεται από το βιολί που έχει δυτική προέλευση. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι εξαφανίστηκε εντελώς. Μέχρι και σήμερα κυριαρχεί στη Δημοτική μας Μουσική και στα παραδοσιακά τραγούδια με το λυγερό, σπιρτόζο και διαπεραστικό της ήχο.
Οι δύο λίρες
Υπάρχουν δύο τύποι λύρας. Η λύρα που μοιάζει με αχλάδι και λέγεται αχλαδόσχημη, ο τύπος αυτός χρησιμοποιείται από τους Κρητικούς, τους Θράκες και τους Δωδεκανήσιους και η λύρα που μοιάζει με μπουκάλι (φιάλη) και λέγεται φιαλόσχημη. Ο τύπος αυτός χρησιμοποιείται από τους Πόντιους.
Ας δούμε την κάθε μία ξεχωριστά.
Λύρα Κρήτης, Δωδεκανήσου και Θράκης
Κατασκευάζεται από μονοκόμματα ξύλα αγριελιάς, οξιάς, καρυδιάς, αχλαδιάς, δάφνης και μουριάς ή λεμονιάς. Αποτελείται από το ηχείο ή «καύκα» που σκεπάζεται από το καπάκι. Έχει τρεις ή πέντε χορδές από τις οποίες η μία εκτελεί χρέη ισοκράτη. Παίζεται με το δοξάρι, καμπυλωτό από τρίχες αλόγου με κουδουνάκια από ξύλο πεύκου που όπως πηγαινοέρχεται ηχούν και κρατούν κατά ένα τρόπο το ρυθμό.
Το μήκος της λύρας είναι από 40-50 εκατοστά, το πλάτος 15-20 εκατοστά και παίζεται στηριγμένη στα γόνατα και όχι στον ώμο όπως το βιολί. Όταν όμως ο οργανοπαίχτης στέκεται όρθιος ή βαδίζει, στερεώνει τη λύρα στο ζωνάρι του. Ο λυράρης παράγει τον ήχο τοποθετώντας τα δάχτυλα μεταξύ των χορδών, τις οποίες αγγίζει από τα πλάγια, δίχως να τις πατάει. Η λύρα παίζεται μόνη της ή συνοδεύεται από λαούτο, ταμπουρά, μπουζούκι, νταούλι και τραμπολίνο. Συνήθως ο λυράρης είναι και ο τραγουδιστής. Στην Κρήτη, αναφέρει ο Φοίβος Ανωγειανάκης, υπάρχουν ακόμη το λυράκι (μικρή λύρα), η βροντόλυρα (μεγαλύτερη από τη λύρα) και η βιολόλυρα, που έχει το σχήμα βιολιού αλλά παίζεται σαν λύρα.
Λύρα Πόντου
Η ποντιακή λύρα που λέγεται και κεμεντζές διαφέρει από την Κρητική λύρα και στο σχήμα αλλά και στον τρόπο που παράγεται ο ήχος. Ο κεμεντζές είναι στενόμακρος, το μήκος του είναι 50-60 εκατοστά και το πλάτος του 10 εκατοστά. Το καπάκι, που λέγεται και φάζι, κατασκευάζεται από ξύλο πεύκου ενώ το πίσω μέρος, η πλάτη, από ξύλο ελιάς. Ο κεμεντζές έχει τρεις χορδές και ο λυράρης για να βγάλει ήχο πατάει επάνω στις χορδές τα δάχτυλά του, πατώντας ταυτόχρονα πάντα τη μεσαία χορδή. Η ποντιακή λύρα είναι αντίστοιχη με ορισμένα μουσικά όργανα της Δύσης ου χρησιμοποιούνταν σαν ειδικά όργανα χορού. Το τριγωνικό κεφάλι της λύρας κάποιοι λένε πως συμβολίζει την Αγία Τριάδα. Ο κεμεντζές παίζεται στην Τουρκίας και στον Καύκασο χωρίς να συνοδεύεται από άλλα όργανα.
Κατασκευή: Μέμορι (Memory)
Υλικά: Είκοσι ή περισσότερες χαρτονένιες κάρτες 8Χ8 εκ., μαρκαδόροι
Ζωγραφίζετε τις κάρτες ανά δύο όμοιες και παίζετε το παιχνίδι με τον γνωστό τρόπο: Προσπαθείτε δηλαδή να συγκεντρώσετε όσο το δυνατόν περισσότερα ζευγάρια από όμοιες κάρτες, από όλο των αριθμό των καρτών που είναι γυρισμένες ανάποδα, ασκώντας έτσι τη μνήμη και την παρατηρητικότητα.
Συνταγή: Παντζαροσαλάτα με κατίκι Δομοκού
Υλικά
1/2 κιλό παντζάρια
120 γρ. κατίκι Δομοκού
2 κουτ. γλυκού φιστίκι Αιγίνης τριμμένο
1 κουτ. γλυκού άνηθος ψιλοκομμένος
1/2 ποτηράκι του κρασιού από τα υγρά του βρασμού των παντζαριών
Ξύσμα από 1/2 λεμόνι
Ξύσμα από 1/2 πορτοκάλι
Χυμός από 1/2 πορτοκάλι
Χυμός από 1/2 λεμόνι
1 κουτ. γλυκού μέλι
80 ml Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο
Ανάλογο αλάτι και χονδροτριμμένο πιπέρι
Βράζουμε τα παντζάρια με αλάτι μέχρι να μαλακώσουν.
Σουρώνουμε και κρατάμε λίγα από τα υγρά του βρασμού τους.
Τα καθαρίζουμε και τα κόβουμε σε φέτες.
Σε ένα μπολ ρίχνουμε μέσα το παντζάρι, το ξύσμα λεμονιού και πορτοκαλιού, τον χυμό λεμονιού και πορτοκαλιού, το ελαιόλαδο, λίγο από τα υγρά του βρασμού και το μέλι.
Ανακατεύουμε ελαφρά και ρίχνουμε το περιεχόμενο της σαλάτας σε μία πιατέλα ή ένα πιάτο.
Τέλος, τοποθετούμε από πάνω ένα κομμάτι κατίκι Δομοκού και περιχύνουμε με τα λίγα υγρά που μας έχουν περισσέψει μέσα στο μπολ κατά το ανακάτεμα.
